De terts verschijnt
- Auteur:
- chris cambré
Orlandus Lassus (1532 - 1594)
In de 16e eeuw schrijft Lassus heel vernieuwende muziek. Samenklanken zijn geen toevallige
momentopnames van afzonderlijke melodielijnen. Het 4-stemmige ‘Mon coeur se
recommande a vous’ is duidelijk akkoordisch gecomponeerd als een opeenvolging
van samenklanken.De steunpunten van de compositie zijnsamenklanken die niet alleen op kwinten en oktaven gebaseerd zijn, maar op drieklanken, gevormd door grondtoon – terts – kwint. De terts wordt niet langer vermeden als ‘vals klinkend’,maar wordt juist een middel om een samenklank te kleuren.
Mon coeur se recommande a vous
een muzikaal en wiskundig probleem
Het probleem dat tertsen, kwinten en oktaven nooit samen als rein kunnen gestemd worden, was al lang bekend. Maar het is nu pas dat het echt een probleem wordt. De reine stemming laat de afhankelijkheid van kwinten los en definieert een tertsverhouding gewoon als 5/4. Hierdoor is elke hele toonafstand niet meer even groot en kan je niet zomaar veranderen van toonaard.
Muziekwetenschappers en wiskundigen staan voor een grote uitdaging. Is er een
mogelijkheid om rein te spelen en toch muziek te kunnen maken in verschillende toonaarden?
Ze volgen hierbij twee sporen:
1. We zoeken een systeem waar zoveel mogelijk tonen rein klinken en laten tonen in verafgelegen toonaarden vals. Deze stemmingen noemen we ‘ongelijkzwevend’, want de onzuiverheden zijn niet voor alle tonen gelijk.
2. Om in alle mogelijke toonaarden tekunnen spelen verdelen we de onzuiverheden gelijk over alle tonen. Deze stemmingen noemen we daarom gelijkzwevend. Een systeem waarin in elke toonaard elke toonafstand gelijk is, werd al in die 16e eeuw uitgewerkt als theoretisch concept, maar men zal er enkele eeuwen over doen eer het algemeen ingang vindt in onze ‘gelijkzwevende stemming’.